ahmetbeyler
Yeni Üye
İş insanı Murat Ülker, kendine ilişkin internet sitesinde yayınladığı yazıyla bayram öncesinde kaldırılan koronavirüs yasaklarını kıymetlendirdi.
İki yılın akabinde birinci kere kısıtlamasız olarak kutlanan Ramazan Bayramı öncesinde Sıhhat Bakanlığı Bilim Konseyi, aldığı kararla toplu taşıma ve hastaneler dışında maske zorunluluğunu kaldırdı.
Murat Ülker de kendi sitesinde yayınladığı, “Maske Takmak Ya da Takmamak, Bütün Problem Bu Mu?” başlıklı yazısında maskesiz bayramı kıymetlendirdi. Maskesizken korunmak mümkün mü sorusuna karşılık aradı.
Murat Ülker’in yazısı şu biçimde:
“MASKELERİ ÇIKARDIK MI?
GALİBA BAYRAMIN GÜNDEMİ BU OLACAK!
GÜZEL BAYRAMLAR DİLİYORUM…
Haydi biraz araştıralım, maske takmıyor muyuz? İnsanın kobay olarak kullanılması güç olduğu için maske ile ilgili araştırma bilgileri, değişik bir cins çalışmadan elde ediliyor. Maske takarak parçacıkların yarısını bloke etmekbile epey güzelmiş. Bunun sebebi, bağışıklık sisteminin virüslere reaksiyonunun bir sayı oyunu olmasıymış.Virüse maruz kalma ölçüsünü azaltmak, bağışıklık sistemine, virüs önemli hastalığa niye olacak kadar kendi kopyasını oluşturmadan evvel çeşitli savunmalarını düzenlemesi için vakit verirmiş. Maskeli bir kişi enfekte olsa bile, bu niçinle hastalığı yavaşça geçirme mümkünlüğü daha yüksekmiş. Maskelerle ilgili yaygın bir yanılgı, bulaşıcı parçacıkların dokuma kumaştaki “gözeneklerden” daha küçük olması niçiniyle virüsleri engelleyemediklerinin düşünülmesidir. Fakat bu yanlıştır. Virüsler daha büyük mukus yahut tükürük parçacıkları ortasında taşınır. Kimileri görülebilecek kadar büyüktür ve bir maskedeki lifler tarafınca basitçe yakalanır. Birden fazla görülemeyecek kadar küçüktür, lakin bunlar bile direkt liflere girerlerse engellenebilir.Ancak maskeler, virüsleri direkt engellemenin yanı sıra diğer biçimlerde de mahzurlar ve parçacıkların maskelerdeki gözeneklerden daha küçük olması kıymetli değildir. Başka moleküler süreçler, maskelerin, maske materyalindeki elektrostatik yükler ve kumaşın hava akışını bozma yeteneği yardımıyla virüs yüklü en küçük parçacıkları bile yakalamasını sağlar.
Ben maske takarken başkaları takmıyorken maskeler ne kadar kollayıcı?
Hangi tip maskeyi ne mühlet kullanmalıyım? Uçaklar ne kadar inançlı?Ya bağışıklığım zayıfsa yahut 5 yaşın altında bir çocuğum var ise?
Umarım, maske konusundaki merakım kararındaki yazım işinize fayda. Maskeyi gerçek biçimde takmak öbürleri maske takmasa da siz taktığınızda virüsün size geçmesini önlüyor, hatta geçse de hastalığı daha yavaşça geçirmenize niye oluyor. Bağışıklığınız problemli değilse, kapalı bir yerde, konuşma arasında biri sizinle 15 dakika daima yüzünüze yanlışsız bir şey anlatıyorsa ya da yüzünüze yanlışsız soluyorsa hala maske taksanız âlâ olur… desem.”
Evvel Cumhurbaşkanı Erdoğan “Okullarda ve öteki kapalı alanlarda maske mecburiyeti kalktı. Toplu taşıma araçlarıyla sıhhat kuruluşları, olay sayısı 1.000’in altına düşene kadar uygulamada istisnayı teşkil ediyor” açıklamasını yaptı.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca ise “Çok yakında yüzümüzün akıyla maskesiz hayata geçiyoruz. Dün 2.604 olan olay sayısından bu belli!” açıklamasını ekledi. bu biçimdece halk için maske bir daha kıymetli bir gündem haline geldi. Ben de bayram öncesi toplantı için geldiğim Londra’dan dönerken, aldı beni bir fikir “geri dönüş yolunda nasıl olacak?” diye. Aslında durum bir garip, Heathrow terminalinden maskesiz geçip, maskeli uçağa bineceğim, uçakta durum bir garip, binerken takıyoruz maske, yemek yerken çıkarıyoruz doğal, doğrusu baştan beri de kimse bilemedi aslına bakarsan. Lakin küresel olarak devlet kurumları baştan beri maske, toplumsal arayı ana tedbir konusu yaptı, peşinden aşı geldi, olay sayıları azaldı. Artık bitti deyince risk bitiyor mu yani? Aşı olunca mı bitiyor? Covid olunca mı? Ya bağışıklık sisteminiz problemliyse? Sıhhat kuruluşlarında maskenin devam etmesini olağan ki anlıyorum da, diğer yerlerde hür olan maske niçin ulaşım araçlarında özgür değil.
HAYDİ BİRAZ ARAŞTIRALIM…
ABD’de maske kullanmasını kaldırılan Philadelphia kentinde, hadiselerin artmasıyla bir daha kapalı yerlerde maske kullanması mecburî hale getirilmişti. Bilimsel araştırmalara bakıldığında maskenin, hatta maske değil çeşitli dokuma materyallerinin virüsün havadan yayılmasını engellediğine dair epey sayıda araştırma var. hiç bir maskenin tam kollayıcı olmadığı konusunda uzmanlar birleşiyor fakat bütünüyle de maske reddedilemiyor (1).
Koruyuculuk, ne kadar virüs geçirdiği ve yayıldığı, maskenin tipine, maskenin nasıl yüze oturduğuna göre değişiyormuş. hiç bir enfeksiyon denetim ölçümü mutlak değil, bu niçinle alınan tedbirlere baktığımızda toplumsal aralık, aşı, maske üçlüsü uygulanıyor. Birinde sorun var ise başkası işe yarıyor.
İnsanın kobay olarak kullanılması güç olduğu için maske ile ilgili araştırma bilgileri, üç başka çeşit çalışmadan elde ediliyor.
1) Birtakım araştırmacılar virüs bulaşmış ve bulaşmamış hayvanları tıpkı kafeslere koymuşlar ve onları değişik gereçlerle ayırarak hangi gerecin hastalığın yayılımını durdurmakta en tesirli yol olduğuna bakmışlar.
2) Başkaları modelleri tercih etmiş. maskeli insan başı modelleri kullanmışlar. bu biçimde bir çalışmada, başlar nebülizörlere ve ventilatörlere bağlanarak teneffüs simüle edilmiş.
3) Canlı insanlarda yapılan çalışmalara gelince, araştırmacılar çoklukla insanları koronavirüse kasıtlı olarak maruz bırakamayacakları için araştırma için beşere dayalı ispat, maskeli ve maskesiz insanlarda hastalık oranlarını karşılaştırarak gerçek bilgilerden elde ediliyor.
Science mecmuasında hava yoluyla bulaşan virüslere ait bir incelemenin müelliflerinden olan Seema Lakdawala, bu çalışmaların fazlaca az kuşkuya yer bıraktığını söylüyor. Maskeler, solunduğunda her iki istikamette de virüs parçacıklarının akışını azaltır, diyor (2).
Parçacıkların en az %95ini filtreledikleri için bu türlü isimlendirilen tıbbi sınıf N95 maskeleri en tesirli olanlarmış. KN95 yüz kaplamaları da tıpkı ligdeymiş, lakin bu sayılarda sahtecilik yapılıyormuş, etiketlere bakıp emin olmak gerekiyormuş. Cerrahi maskeler işe yaramıyormuş ve bez maskeler en az tesirli olanlarmış. Bir çalışma, kumaş maskelerin virüs yüklü “aerosollerin” yaklaşık yarısını bloke ettiğini, lakin oranın bu parçacıkların boyutuna bakılırsa değiştiğini öne sürüyor. İki katman, bir katmandan daha güzeldir (3).
Pittsburgh Üniversitesi mikrobiyoloji ve moleküler genetik kısmında doçent olan Lakdawala, parçacıkların yarısını bloke etmenin bile epeyce güzel olduğunu söylüyor. Bunun sebebi, bağışıklık sisteminin virüslere yansısının bir sayı oyunu olmasıymış.Virüse maruz kalma ölçüsünü azaltmak, bağışıklık sistemine, virüs önemli hastalığa niye olacak kadar kendi kopyasını oluşturmadan evvel çeşitli savunmalarını düzenlemesi için vakit verirmiş. Maskeli bir kişi enfekte olsa bile, bu niçinle hastalığının yavaşça olma mümkünlüğü daha yüksekmiş. Lakdawala diyor ki: “Soluduğunuz virüs ölçüsünü azaltmak için yapabileceğiniz her şey, riski azaltmaya yardımcı olacaktır.” (1)
bu biçimde soru şu: virüslerin kumaştaki deliklerden daha küçük olduğu göz önüne alındığında, maskeler nasıl çalışır? Maskelerle ilgili yaygın bir yanılgı, bulaşıcı parçacıkların dokuma kumaştaki “gözeneklerden” daha küçük olması niçiniyle virüsleri engelleyemediklerinin düşünülmesidir. Ancak bu yanlış, diyor Lakdawala. birinci vakit içinderda, virüsler daha büyük mukus yahut tükürük parçacıkları ortasında taşınır. Kimileri görülebilecek kadar büyüktür ve bir maskedeki lifler tarafınca kolaylıkla yakalanır. Birçok görülemeyecek kadar küçüktür, fakat bunlar bile direkt liflere girerlerse engellenebilir.Ancak maskeler, virüsleri direkt engellemenin yanı sıra diğer hallerde de pürüzler ve parçacıkların maskelerdeki gözeneklerden daha küçük olması değerli değildir. Öteki moleküler süreçler, maskelerin, maske materyalindeki elektrostatik yükler ve kumaşın hava akışını bozma yeteneği yardımıyla virüs yüklü en küçük parçacıkları bile yakalamasını sağlar (1). Kelam konusu mikroskobik fenomenleri, araştırmacıların hava akımı ve virüs ölçüsü üzere faktörleri denetim edebildiği laboratuvarda incelemek mümkün.
PEKALA YA GERÇEK DÜNYA KURALLARINDA MASKELERİN TESİRLİ OLUP OLMADIĞINI İNCELEMEYE NE DERSİNİZ?
Bu çeşit en son çalışmalardan birinde araştırmacılar, 2021 Şubat ortası ile o yılın sonu içinde bir noktada COVID için test edilen 1.800’den çok Kaliforniyalıyı kaydetmişler. Hepsine testtilk evvelki iki hafta boyunca ne çoğunlukla maske taktıkları sorulmuş. Araştırmacılar, kapalı ve halka açık yerlerde her vakit maske taktıklarını söyleyenlerin testlerinin müspet çıkma mümkünlüğünün, hiç takmadığını söyleyenlere bakılırsa %56 daha az olduğunu bulmuşlar.
N95 yahut KN95 çeşidinde maske taktığını belirtenler içinde, olumlu çıkma mümkünlüğü, kullanmayanlara göre %83 daha düşük iken cerrahi maske takanlar için viral enfeksiyon mümkünlüğü ise, kullanmayanlara göre %66 daha düşükmüş (4).
Kumaş maskelerin tesiri ise istatistiksel olarak manalı bulunmamış. Lakin iştirakçilerin yalnızca 200’ü bez maske kullandığını bildirmiş; o yüzden örnek sayısı yetersizmiş. Yakın tarihindeki bir diğer gerçek dünya çalışmasında, Duke Üniversitesi araştırmacıları, bez maskelerin mecburî olduğu okullarda maskenin mecburî olarak takılmasını destekleyen ispatlar bulmuşlar. Pediatri mecmuasındaki makaleye nazaran maskelerin mecburî olduğu okul bölgelerinde, 2021 yaz sonu ve sonbaharında, maskelerin isteğe bağlı olduğu bölgelere kıyasla okul içi bulaşma hadiseleri %72 daha düşük bulunmuş . Lakin müellifler, öbür tedbirlerin yahut demografik faktörlerin bir rol oynamış olabileceğini göz gerisi edemeyeceklerini not olarak bildiriyorlar (5).
Olaya “kamu” karıştığında ortaya bir irtibat sorunu çıktığı açık. Daha evvelki yazılarımda da tabir ettiğim üzere bilim büsbütün nazaranceli riskle yani olasılıkla ilgilidir, fakat halk sıhhati yetkilileri eninde sonunda bu sonucu, bizde bu hafta olduğu üzere bir evet/hayır siyasetine dönüştürmek zorundadırlar. Zira anlaşılır olmak için bağlantısı sıradan tutmak gerekir. Çünkü “kamu gorevlileri” çeşitli durumlar ve beşerler için hangi tıp maskelerin uygun olduğuna yönelik açıklalamar yapsalar, ortaya çıkan karmaşa sonucunda kimse kurallara uymaz..
George Washington Üniversitesi’nde sıhhat siyaseti ve idaresi profesörü olan Leana Wen, her insanın maske takmasını zarurî kılmak kimi insanları yalnızca yüksek risk hissetiklerinden maske takmaya yönlendirebilir, diyor. Daha tesirli bir yaklaşımın ise isteyen herkese fiyatsız N95 maskeleri vermek olabileceğini söylüyor. (1)
Maskelerin meselesiz olmadığı da anlatılıyor. İşitme engellilerin diğerlerinin dudaklarını okumasını engellediği için dezanavataj yaratıyor (6). Ve bir maske yüzünüze tam oturmazsa, kuruluk ve arpacık denilen kırmızı şişlik üzere göz meselelerini arttırabiliyor(7). Araştırmacıların ekseriyetle bir sorun olarak görmemesine karşın, maskelerin küçük çocuklarda konuşma gelişmenini geciktirdiği yolunda sonuçlar da var.
Tercih artık bize bırakıldığına bakılırsa; yüzünüzü nerede, ne vakit kapatacağınıza karar vermenize yardımcı olacak maskeleme bilimi hakkında bildiklerimizi aşağıdaki sorular kapsamında daha geliştirebiliriz (9).
BEN MASKE TAKARKEN BAŞKALARI TAKMIYORKEN MASKELER NE KADAR HAMİ?
Maskeler, parçacıkların ağzınıza girmesini ve diğerlerinin ağzından çıkmasını engellediklerinde en tesirlidir. Fakat uzmanlar, maskelerin altın standardı olarak kabul edilen N95’ler ve KN95’lerin, siz onları takarken ve oburlarının takmadığında bile koronavirüse karşı hala tesirli bir kalkan olduğunu söylüyorlar. İsimlerindeki 95, maskenin aksi takdirde soluyacağınız parçacıkların yüzde 95’ini filtrelediği manasına geliyor.
Covid ve maskeleme üzerine araştırmalar yapan Virginia Tech mühendislik profesörü Linsey Marr, koronavirüs parçacıklarına maruz kalmayı tesirli bir biçimde azaltmak için maskelerin düzgün oturması gerektiğini vurguluyor ve “Enfeksiyon ve maruz kalma içindeki bağ kesinlikle doğrusal değildir, ötürüsıyla bu, enfeksiyon riskinin %90-95 oranında azalması manasına gelmez, lakin enfeksiyon riskinde büyük bir düşüş olacaktır” diyor.
UC Davis Health’de bulaşıcı hastalık uzmanı Natascha Tuznik, sıhhat çalışanlarının N95’leri saatlerce taktığını ve hastaların yüzleri açıkken bile yeterli korunduklarını belirtiyor. “Genellikle hastanedeki hastalar maske takmıyor… ve bu fazlaca âlâ bir muhafaza sağlıyor” diyor.
MASKE TAKARSAM NE CİNS BİR MASKE TAKMALIYIM?
Laboratuvar araştırmacıları, bez maskeler, cerrahi maskeler ve N95 teneffüs maskeleri dahil olmak üzere çeşitli yüz maskelerinin koronavirüsün yayılmasını önlemeye yardımcı olduğunu buldu (10).
N95 maskeleri en güzel müdafaayı sağlar zira ekseriyetle bez maskelere nazaran daha sıkı otururlar ve ziyanlı parçacıkları engellemek için tasarlanmış özel materyallerden üretilirler. Lakin ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri (CDC), rastgele bir maskenin maske olmamasından daha âlâ olduğunu söylüyor.
Berkeley Halk Sıhhati Okulu’ndaki California Üniversitesi’nde maske aktifliği üzerine araştırma yapan araştırmacı Laura Kwong, “N95, KN95, KF94 yahut yüksek filtrasyonlu cerrahi maske üzere yüksek kaliteli bir maske öneriyorum” diyor.
KN95 YAHUT N95 MASKENİZİ NE SIKLIKLA İTİMATLA tekrar KULLANABİLİRSİNİZ?
En değerli konulardan biri, Johns Hopkins Medicine’in kılavuz dokümanına nazaran, maskenin burun ve ağıza tam oturması ve “yüzünüze boşluk bırakmadan uyması”dır.
Johns Hopkins, “Soluduğunuz ve dışarı verdiğiniz havanın birçoklarının, maskenin etrafındaki, yanlardaki, üstteki yahut alttaki boşluklardan çok maskenin ortasından akması önemlidir” diyor. Ülkü bir bez maske birkaç kat sıkıca dokunmuş kumaştan oluşur ve tesirli bir filtre olması için burnunuza ve ağzınıza düzgün oturmuş olmalıdır.
CDC, bir maskenin “yarıkları, nefes verme valfleri yahut delikleri olmayan katı bir materyal modülü olması gerektiğini” söylüyor. Araştırmacılar, rastgele bir açıklığı düzleştirmek için bir maske takıcı kullanmak yahut maskenin kayışlarını kulakların ardında sıkmak, müdafaa tesirini artırmanın tesirli yolları olduğunu bulmuşlar. CDC, yüz siperlerinin burun ve ağızdaki maskenin yerini tutmayacağını söylüyor.
ARAŞTIRMA BİZE MASKE TAKMANIN AKTİFLİĞİ HAKKINDA NE SÖYLÜYOR?
Yukarda da belirtiğim üzere biroldukca çalışma, enfekte bir kişi küçük virüs parçacıklarını havaya attığında ve bir oburu bu parçacıkları soluduğunda yayılan koronavirüsün bulaşmasını azaltmak için maskelerin kullanmasını destekliyor. Maskeler, havadaki virüs parçacıklarını enfekte olmayan biri için durdurabilecek bir bariyer oluşturarak çalışıyor. KN95 ve N95 maskelerinin en yeterli muhafazayı sağladığı her kaynakta belirtiliyor (11).
Yeni varyantlar aşıyla güçlendirilmiş bağışıklığı aştıkları için, maskeler öteki bir muhafaza katmanı sunabilirmiş. New York City’deki bir kongreyi inceleyen bir CDC araştırmasında omicron varyantı geçen Kasım ayında Amerika Birleşik Devletleri’nde yayılmaya başladığında, 53.000 kişinin katıldığı ve maskenin mecburî olduğu bir aktiflikte iştirakçilerin sadece bir kısmının virüse yakalandığını tespit edilmiş. Çalışmaya nazaran, hastalananlar barlarda yahut gece kulüplerinde sosyalleştiklerini, karaokeye katıldıklarını ve diğerlerinin yanında 15 dakikadan daha uzun müddet yemek yiyip içtiklerini bildirmişler. Bu sonuç niçin gece yarısı 12den daha sonra cümbüş yerlerinin kapandığı konusunda aydınlatıcı olabilir, ancak gece yarısına kadar aslına bakarsanız o kadar fazlaca 15 dakika var ki!
Bangladeş’te Stanford Medicine ve Yale Üniversitesi’nden araştırmacılar tarafınca yürütülen büyük ölçekli, randomize bir araştırma, bir topluluk ortasında mütevazı maske kullanmasının bile, bilhassa yaşlı beşerler içinde bulaşmayı azaltabileceğini bulmuş (12). Araştırmanın ortak muharrirlerinden Kwong “Kamusal alanda tüm topluluk üyeleri içinde maske takmada yaklaşık yüzde otuz puanlık bir artış, 50 yaşın üstündeki bireylerde COVID-19’da yüzde 35’lik bir azalmayla sonuçlandı” demiş.
YA BAĞIŞIKLIĞIM ZAYIFSA YAHUT 5 YAŞIN ALTINDA BİR ÇOCUĞUM var ise?
Hekimler, bağışıklık yetersizliği olan bireylerin kapalı kamusal alanlarda maske takmaya devam etmelerini tavsiye ediyor. Bağışıklığı baskılanmış olanlar, aşılanmış olsalar bile, koronavirüse karşı başkalarından daha düşük seviyede antikor geliştirme eğiliminde. Maskenin ekstra bir muhafaza katmanı eklediği yüksek ihtimal (9).
5 yaşın altındaki çocuklar için koronavirüs aşısının uygun olmadığını biliyoruz. Amerikan Pediatri Akademisi, yüz maskelerinin 2 yaş ve üzeri çocuklar için inançlı olduğunu ve “yüksek kaliteli, tam oturan yüz maskelerinin halka açık ortamlarda daima kullanmasının bu çocuklar ve etraflarındaki bireyler için garanti olabileceğini” söylüyor. Bilhassa 2 ila 5 yaş içindeki çocuklar ve bağışıklığı baskılanmış yahut koronavirüse yakalanma riski daha yüksek olanlar için.
Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi’nden çocuk tabibi ve bulaşıcı hastalık uzmanı Tina Q. Tan, “Altta yatan bağışıklık sistemi baskılayıcı bir durumunuz var ise yahut 5 yaşın altındaysanız ve aşı için uygun değilseniz katiyetle maske takmanızı öneririm” diyor ve ekliyor: “Ayrıca daha fazla müdafaa isteyen herkesi, bilhassa kalabalık alanlarda maske takmaya teşvik ediyorum. Maske, öbürleri takmasa bile onu takan şahsa muhafaza sağlar.”
UÇARKEN KORONAVİRÜS RİSKİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ?
Uzmanlar, havanın filtrelenme formu niçiniyle bir uçak uçarken bulaşma riskinin daha düşük olduğunu söylüyor. Lakin bir daha de havalimanlarında yüksek risk niçiniyle ve uçakta filtreleme sistemleri kapatıldığında hava seyahati sırasında maske takmayı öneriyorlar.
Yani uçaktaki hava olağanüstü derecede inançlı. Harvard T.H. Chan Halk Sıhhati Fakültesi’nden Leonard Marcus, “Covid’i uçağa taşıyanlar şüphesiz insanlardır” diyor. Marcus bir havayolu tarafınca finanse edilen bir araştırma yapmış ve uygun tedbirlerle uçulursa havayollarının inançlı olabileceğini bulmuş. “Havalandırma sisteminin kendisi işi tam olarak yapmaz. Kesinlikle oldukcalu tedbir katmanı gerekir” diyor. Uzmanlar, maskelerin riski azaltmak için bu katmanlar içinde olduğunu söylüyor (9).
Virginia Tech profesörü Marr, “Herhangi bir ulaşım yahut iç yer ortamında uygun havalandırma ve filtreleme ve bir N95’le hayli güzel korunduğunuzu düşünüyorum” diyor ve ekliyor: “bir daha de uçakta, havalandırma ve filtreleme sistemlerinin zarurî olarak çalışmadığı ve insanların koridorda olduğu ve her insanın etrafta konuşarak hareket ettiği, uçağa binme ve uçaktan inme üzere vakit içinder vardır ve bu daha riskli bir vakittir.”
Kimi yolcuların koronavirüs testlerinin müspet çıktığı sekiz saatlik beş uçuşu inceleyen çalışmada (13) görülmüş ki maske mecburî takıldığında virüs öbür yolculara geçmemiş. Bu ortada, maskelerin yaygın olarak takılmadığı üç uçuşta, uçaktan indikten daha sonraki iki hafta ortasında 2-15 ortası ek yolcuya virüs bulaşmış.
Umarım, maske konusundaki merakım işinize yaramıştır. Gördüğünüz üzere gerçek maskeyi gerçek biçimde takmak biroldukca araştırmanın kanıtladığına nazaran diğerleri maske takmasa da siz taktığınızda virüsün size geçmesini önlüyor, hatta geçse de hastalığı daha yavaşça geçirmenize niye oluyor. Birtakım telaşlar var, lakin bu tasaların hiç biri COVID’in potansiyel neticelerindan daha ağır basmıyor. Evet bugün birden fazla insan aşılandığından, hastalık riski büyük ölçüde azaldı. Ancak devletlerin maske kararlarının sebebi maskenin etkisiz olması değil, hadiselerin azalmasıdır. Benim çıkardığım sonuç ise şu, bağışıklığınız sıkıntılı değilse, kapalı bir yerde, konuşma aralığında biri sizinle 15 dakika daima yüzünüze yanlışsız bir şey anlatıyorsa ya da yüzünüze gerçek soluyorsa hala maske taksanız düzgün olur. Kamu bakılırsavlileri bunu bu biçimde açıklayamıyorlar zira halkı büsbütün maskeden kurtarmak popülistik bir araç. Maskeli hayattan dünya son 2.5 yılda o kadar sıkıldı ki “maske takılmayacak” deyince bunu rasyonalize etmek o kadar kolay oluyor ki…
meğer artık Japonya’da evvelden beri adet olduğu üzere teneffüs yolu enfeksiyonu geçirenlerimizin maskeyle dolaşması ve onu goren birlikte çalışanların da maske takması, tüm toplum olarak yaygın nezle, grip gibisi hastalıkları büyük ölçüde önleyecektir.
Nisan 2020’de tam 2 yıl evvel düşünün ne biçimdeydik diye o günlere ilişkin bir vidyo ekliyorum..Tüm Yıldız Holding ailesi olarak çalışanlarımızı korumak için tedbirleri aksatmadan uyguladık, size hizmet edebilmek için fazlaca çalıştık, üretimi durdurmadık… Bugün bir daha epeyce dikkatliyiz, siz de lütfen üstte anlattığım koşullara dikkat ederek emniyeti elden bırakmayın!”
İki yılın akabinde birinci kere kısıtlamasız olarak kutlanan Ramazan Bayramı öncesinde Sıhhat Bakanlığı Bilim Konseyi, aldığı kararla toplu taşıma ve hastaneler dışında maske zorunluluğunu kaldırdı.
Murat Ülker de kendi sitesinde yayınladığı, “Maske Takmak Ya da Takmamak, Bütün Problem Bu Mu?” başlıklı yazısında maskesiz bayramı kıymetlendirdi. Maskesizken korunmak mümkün mü sorusuna karşılık aradı.
Murat Ülker’in yazısı şu biçimde:
“MASKELERİ ÇIKARDIK MI?
GALİBA BAYRAMIN GÜNDEMİ BU OLACAK!
GÜZEL BAYRAMLAR DİLİYORUM…
Haydi biraz araştıralım, maske takmıyor muyuz? İnsanın kobay olarak kullanılması güç olduğu için maske ile ilgili araştırma bilgileri, değişik bir cins çalışmadan elde ediliyor. Maske takarak parçacıkların yarısını bloke etmekbile epey güzelmiş. Bunun sebebi, bağışıklık sisteminin virüslere reaksiyonunun bir sayı oyunu olmasıymış.Virüse maruz kalma ölçüsünü azaltmak, bağışıklık sistemine, virüs önemli hastalığa niye olacak kadar kendi kopyasını oluşturmadan evvel çeşitli savunmalarını düzenlemesi için vakit verirmiş. Maskeli bir kişi enfekte olsa bile, bu niçinle hastalığı yavaşça geçirme mümkünlüğü daha yüksekmiş. Maskelerle ilgili yaygın bir yanılgı, bulaşıcı parçacıkların dokuma kumaştaki “gözeneklerden” daha küçük olması niçiniyle virüsleri engelleyemediklerinin düşünülmesidir. Fakat bu yanlıştır. Virüsler daha büyük mukus yahut tükürük parçacıkları ortasında taşınır. Kimileri görülebilecek kadar büyüktür ve bir maskedeki lifler tarafınca basitçe yakalanır. Birden fazla görülemeyecek kadar küçüktür, lakin bunlar bile direkt liflere girerlerse engellenebilir.Ancak maskeler, virüsleri direkt engellemenin yanı sıra diğer biçimlerde de mahzurlar ve parçacıkların maskelerdeki gözeneklerden daha küçük olması kıymetli değildir. Başka moleküler süreçler, maskelerin, maske materyalindeki elektrostatik yükler ve kumaşın hava akışını bozma yeteneği yardımıyla virüs yüklü en küçük parçacıkları bile yakalamasını sağlar.
Ben maske takarken başkaları takmıyorken maskeler ne kadar kollayıcı?
Hangi tip maskeyi ne mühlet kullanmalıyım? Uçaklar ne kadar inançlı?Ya bağışıklığım zayıfsa yahut 5 yaşın altında bir çocuğum var ise?
Umarım, maske konusundaki merakım kararındaki yazım işinize fayda. Maskeyi gerçek biçimde takmak öbürleri maske takmasa da siz taktığınızda virüsün size geçmesini önlüyor, hatta geçse de hastalığı daha yavaşça geçirmenize niye oluyor. Bağışıklığınız problemli değilse, kapalı bir yerde, konuşma arasında biri sizinle 15 dakika daima yüzünüze yanlışsız bir şey anlatıyorsa ya da yüzünüze yanlışsız soluyorsa hala maske taksanız âlâ olur… desem.”
Evvel Cumhurbaşkanı Erdoğan “Okullarda ve öteki kapalı alanlarda maske mecburiyeti kalktı. Toplu taşıma araçlarıyla sıhhat kuruluşları, olay sayısı 1.000’in altına düşene kadar uygulamada istisnayı teşkil ediyor” açıklamasını yaptı.
Sıhhat Bakanı Fahrettin Koca ise “Çok yakında yüzümüzün akıyla maskesiz hayata geçiyoruz. Dün 2.604 olan olay sayısından bu belli!” açıklamasını ekledi. bu biçimdece halk için maske bir daha kıymetli bir gündem haline geldi. Ben de bayram öncesi toplantı için geldiğim Londra’dan dönerken, aldı beni bir fikir “geri dönüş yolunda nasıl olacak?” diye. Aslında durum bir garip, Heathrow terminalinden maskesiz geçip, maskeli uçağa bineceğim, uçakta durum bir garip, binerken takıyoruz maske, yemek yerken çıkarıyoruz doğal, doğrusu baştan beri de kimse bilemedi aslına bakarsan. Lakin küresel olarak devlet kurumları baştan beri maske, toplumsal arayı ana tedbir konusu yaptı, peşinden aşı geldi, olay sayıları azaldı. Artık bitti deyince risk bitiyor mu yani? Aşı olunca mı bitiyor? Covid olunca mı? Ya bağışıklık sisteminiz problemliyse? Sıhhat kuruluşlarında maskenin devam etmesini olağan ki anlıyorum da, diğer yerlerde hür olan maske niçin ulaşım araçlarında özgür değil.
HAYDİ BİRAZ ARAŞTIRALIM…
ABD’de maske kullanmasını kaldırılan Philadelphia kentinde, hadiselerin artmasıyla bir daha kapalı yerlerde maske kullanması mecburî hale getirilmişti. Bilimsel araştırmalara bakıldığında maskenin, hatta maske değil çeşitli dokuma materyallerinin virüsün havadan yayılmasını engellediğine dair epey sayıda araştırma var. hiç bir maskenin tam kollayıcı olmadığı konusunda uzmanlar birleşiyor fakat bütünüyle de maske reddedilemiyor (1).
Koruyuculuk, ne kadar virüs geçirdiği ve yayıldığı, maskenin tipine, maskenin nasıl yüze oturduğuna göre değişiyormuş. hiç bir enfeksiyon denetim ölçümü mutlak değil, bu niçinle alınan tedbirlere baktığımızda toplumsal aralık, aşı, maske üçlüsü uygulanıyor. Birinde sorun var ise başkası işe yarıyor.
İnsanın kobay olarak kullanılması güç olduğu için maske ile ilgili araştırma bilgileri, üç başka çeşit çalışmadan elde ediliyor.
1) Birtakım araştırmacılar virüs bulaşmış ve bulaşmamış hayvanları tıpkı kafeslere koymuşlar ve onları değişik gereçlerle ayırarak hangi gerecin hastalığın yayılımını durdurmakta en tesirli yol olduğuna bakmışlar.
2) Başkaları modelleri tercih etmiş. maskeli insan başı modelleri kullanmışlar. bu biçimde bir çalışmada, başlar nebülizörlere ve ventilatörlere bağlanarak teneffüs simüle edilmiş.
3) Canlı insanlarda yapılan çalışmalara gelince, araştırmacılar çoklukla insanları koronavirüse kasıtlı olarak maruz bırakamayacakları için araştırma için beşere dayalı ispat, maskeli ve maskesiz insanlarda hastalık oranlarını karşılaştırarak gerçek bilgilerden elde ediliyor.
Science mecmuasında hava yoluyla bulaşan virüslere ait bir incelemenin müelliflerinden olan Seema Lakdawala, bu çalışmaların fazlaca az kuşkuya yer bıraktığını söylüyor. Maskeler, solunduğunda her iki istikamette de virüs parçacıklarının akışını azaltır, diyor (2).
Parçacıkların en az %95ini filtreledikleri için bu türlü isimlendirilen tıbbi sınıf N95 maskeleri en tesirli olanlarmış. KN95 yüz kaplamaları da tıpkı ligdeymiş, lakin bu sayılarda sahtecilik yapılıyormuş, etiketlere bakıp emin olmak gerekiyormuş. Cerrahi maskeler işe yaramıyormuş ve bez maskeler en az tesirli olanlarmış. Bir çalışma, kumaş maskelerin virüs yüklü “aerosollerin” yaklaşık yarısını bloke ettiğini, lakin oranın bu parçacıkların boyutuna bakılırsa değiştiğini öne sürüyor. İki katman, bir katmandan daha güzeldir (3).
Pittsburgh Üniversitesi mikrobiyoloji ve moleküler genetik kısmında doçent olan Lakdawala, parçacıkların yarısını bloke etmenin bile epeyce güzel olduğunu söylüyor. Bunun sebebi, bağışıklık sisteminin virüslere yansısının bir sayı oyunu olmasıymış.Virüse maruz kalma ölçüsünü azaltmak, bağışıklık sistemine, virüs önemli hastalığa niye olacak kadar kendi kopyasını oluşturmadan evvel çeşitli savunmalarını düzenlemesi için vakit verirmiş. Maskeli bir kişi enfekte olsa bile, bu niçinle hastalığının yavaşça olma mümkünlüğü daha yüksekmiş. Lakdawala diyor ki: “Soluduğunuz virüs ölçüsünü azaltmak için yapabileceğiniz her şey, riski azaltmaya yardımcı olacaktır.” (1)
bu biçimde soru şu: virüslerin kumaştaki deliklerden daha küçük olduğu göz önüne alındığında, maskeler nasıl çalışır? Maskelerle ilgili yaygın bir yanılgı, bulaşıcı parçacıkların dokuma kumaştaki “gözeneklerden” daha küçük olması niçiniyle virüsleri engelleyemediklerinin düşünülmesidir. Ancak bu yanlış, diyor Lakdawala. birinci vakit içinderda, virüsler daha büyük mukus yahut tükürük parçacıkları ortasında taşınır. Kimileri görülebilecek kadar büyüktür ve bir maskedeki lifler tarafınca kolaylıkla yakalanır. Birçok görülemeyecek kadar küçüktür, fakat bunlar bile direkt liflere girerlerse engellenebilir.Ancak maskeler, virüsleri direkt engellemenin yanı sıra diğer hallerde de pürüzler ve parçacıkların maskelerdeki gözeneklerden daha küçük olması değerli değildir. Öteki moleküler süreçler, maskelerin, maske materyalindeki elektrostatik yükler ve kumaşın hava akışını bozma yeteneği yardımıyla virüs yüklü en küçük parçacıkları bile yakalamasını sağlar (1). Kelam konusu mikroskobik fenomenleri, araştırmacıların hava akımı ve virüs ölçüsü üzere faktörleri denetim edebildiği laboratuvarda incelemek mümkün.
PEKALA YA GERÇEK DÜNYA KURALLARINDA MASKELERİN TESİRLİ OLUP OLMADIĞINI İNCELEMEYE NE DERSİNİZ?
Bu çeşit en son çalışmalardan birinde araştırmacılar, 2021 Şubat ortası ile o yılın sonu içinde bir noktada COVID için test edilen 1.800’den çok Kaliforniyalıyı kaydetmişler. Hepsine testtilk evvelki iki hafta boyunca ne çoğunlukla maske taktıkları sorulmuş. Araştırmacılar, kapalı ve halka açık yerlerde her vakit maske taktıklarını söyleyenlerin testlerinin müspet çıkma mümkünlüğünün, hiç takmadığını söyleyenlere bakılırsa %56 daha az olduğunu bulmuşlar.
N95 yahut KN95 çeşidinde maske taktığını belirtenler içinde, olumlu çıkma mümkünlüğü, kullanmayanlara göre %83 daha düşük iken cerrahi maske takanlar için viral enfeksiyon mümkünlüğü ise, kullanmayanlara göre %66 daha düşükmüş (4).
Kumaş maskelerin tesiri ise istatistiksel olarak manalı bulunmamış. Lakin iştirakçilerin yalnızca 200’ü bez maske kullandığını bildirmiş; o yüzden örnek sayısı yetersizmiş. Yakın tarihindeki bir diğer gerçek dünya çalışmasında, Duke Üniversitesi araştırmacıları, bez maskelerin mecburî olduğu okullarda maskenin mecburî olarak takılmasını destekleyen ispatlar bulmuşlar. Pediatri mecmuasındaki makaleye nazaran maskelerin mecburî olduğu okul bölgelerinde, 2021 yaz sonu ve sonbaharında, maskelerin isteğe bağlı olduğu bölgelere kıyasla okul içi bulaşma hadiseleri %72 daha düşük bulunmuş . Lakin müellifler, öbür tedbirlerin yahut demografik faktörlerin bir rol oynamış olabileceğini göz gerisi edemeyeceklerini not olarak bildiriyorlar (5).
Olaya “kamu” karıştığında ortaya bir irtibat sorunu çıktığı açık. Daha evvelki yazılarımda da tabir ettiğim üzere bilim büsbütün nazaranceli riskle yani olasılıkla ilgilidir, fakat halk sıhhati yetkilileri eninde sonunda bu sonucu, bizde bu hafta olduğu üzere bir evet/hayır siyasetine dönüştürmek zorundadırlar. Zira anlaşılır olmak için bağlantısı sıradan tutmak gerekir. Çünkü “kamu gorevlileri” çeşitli durumlar ve beşerler için hangi tıp maskelerin uygun olduğuna yönelik açıklalamar yapsalar, ortaya çıkan karmaşa sonucunda kimse kurallara uymaz..
George Washington Üniversitesi’nde sıhhat siyaseti ve idaresi profesörü olan Leana Wen, her insanın maske takmasını zarurî kılmak kimi insanları yalnızca yüksek risk hissetiklerinden maske takmaya yönlendirebilir, diyor. Daha tesirli bir yaklaşımın ise isteyen herkese fiyatsız N95 maskeleri vermek olabileceğini söylüyor. (1)
Maskelerin meselesiz olmadığı da anlatılıyor. İşitme engellilerin diğerlerinin dudaklarını okumasını engellediği için dezanavataj yaratıyor (6). Ve bir maske yüzünüze tam oturmazsa, kuruluk ve arpacık denilen kırmızı şişlik üzere göz meselelerini arttırabiliyor(7). Araştırmacıların ekseriyetle bir sorun olarak görmemesine karşın, maskelerin küçük çocuklarda konuşma gelişmenini geciktirdiği yolunda sonuçlar da var.
Tercih artık bize bırakıldığına bakılırsa; yüzünüzü nerede, ne vakit kapatacağınıza karar vermenize yardımcı olacak maskeleme bilimi hakkında bildiklerimizi aşağıdaki sorular kapsamında daha geliştirebiliriz (9).
BEN MASKE TAKARKEN BAŞKALARI TAKMIYORKEN MASKELER NE KADAR HAMİ?
Maskeler, parçacıkların ağzınıza girmesini ve diğerlerinin ağzından çıkmasını engellediklerinde en tesirlidir. Fakat uzmanlar, maskelerin altın standardı olarak kabul edilen N95’ler ve KN95’lerin, siz onları takarken ve oburlarının takmadığında bile koronavirüse karşı hala tesirli bir kalkan olduğunu söylüyorlar. İsimlerindeki 95, maskenin aksi takdirde soluyacağınız parçacıkların yüzde 95’ini filtrelediği manasına geliyor.
Covid ve maskeleme üzerine araştırmalar yapan Virginia Tech mühendislik profesörü Linsey Marr, koronavirüs parçacıklarına maruz kalmayı tesirli bir biçimde azaltmak için maskelerin düzgün oturması gerektiğini vurguluyor ve “Enfeksiyon ve maruz kalma içindeki bağ kesinlikle doğrusal değildir, ötürüsıyla bu, enfeksiyon riskinin %90-95 oranında azalması manasına gelmez, lakin enfeksiyon riskinde büyük bir düşüş olacaktır” diyor.
UC Davis Health’de bulaşıcı hastalık uzmanı Natascha Tuznik, sıhhat çalışanlarının N95’leri saatlerce taktığını ve hastaların yüzleri açıkken bile yeterli korunduklarını belirtiyor. “Genellikle hastanedeki hastalar maske takmıyor… ve bu fazlaca âlâ bir muhafaza sağlıyor” diyor.
MASKE TAKARSAM NE CİNS BİR MASKE TAKMALIYIM?
Laboratuvar araştırmacıları, bez maskeler, cerrahi maskeler ve N95 teneffüs maskeleri dahil olmak üzere çeşitli yüz maskelerinin koronavirüsün yayılmasını önlemeye yardımcı olduğunu buldu (10).
N95 maskeleri en güzel müdafaayı sağlar zira ekseriyetle bez maskelere nazaran daha sıkı otururlar ve ziyanlı parçacıkları engellemek için tasarlanmış özel materyallerden üretilirler. Lakin ABD Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri (CDC), rastgele bir maskenin maske olmamasından daha âlâ olduğunu söylüyor.
Berkeley Halk Sıhhati Okulu’ndaki California Üniversitesi’nde maske aktifliği üzerine araştırma yapan araştırmacı Laura Kwong, “N95, KN95, KF94 yahut yüksek filtrasyonlu cerrahi maske üzere yüksek kaliteli bir maske öneriyorum” diyor.
KN95 YAHUT N95 MASKENİZİ NE SIKLIKLA İTİMATLA tekrar KULLANABİLİRSİNİZ?
En değerli konulardan biri, Johns Hopkins Medicine’in kılavuz dokümanına nazaran, maskenin burun ve ağıza tam oturması ve “yüzünüze boşluk bırakmadan uyması”dır.
Johns Hopkins, “Soluduğunuz ve dışarı verdiğiniz havanın birçoklarının, maskenin etrafındaki, yanlardaki, üstteki yahut alttaki boşluklardan çok maskenin ortasından akması önemlidir” diyor. Ülkü bir bez maske birkaç kat sıkıca dokunmuş kumaştan oluşur ve tesirli bir filtre olması için burnunuza ve ağzınıza düzgün oturmuş olmalıdır.
CDC, bir maskenin “yarıkları, nefes verme valfleri yahut delikleri olmayan katı bir materyal modülü olması gerektiğini” söylüyor. Araştırmacılar, rastgele bir açıklığı düzleştirmek için bir maske takıcı kullanmak yahut maskenin kayışlarını kulakların ardında sıkmak, müdafaa tesirini artırmanın tesirli yolları olduğunu bulmuşlar. CDC, yüz siperlerinin burun ve ağızdaki maskenin yerini tutmayacağını söylüyor.
ARAŞTIRMA BİZE MASKE TAKMANIN AKTİFLİĞİ HAKKINDA NE SÖYLÜYOR?
Yukarda da belirtiğim üzere biroldukca çalışma, enfekte bir kişi küçük virüs parçacıklarını havaya attığında ve bir oburu bu parçacıkları soluduğunda yayılan koronavirüsün bulaşmasını azaltmak için maskelerin kullanmasını destekliyor. Maskeler, havadaki virüs parçacıklarını enfekte olmayan biri için durdurabilecek bir bariyer oluşturarak çalışıyor. KN95 ve N95 maskelerinin en yeterli muhafazayı sağladığı her kaynakta belirtiliyor (11).
Yeni varyantlar aşıyla güçlendirilmiş bağışıklığı aştıkları için, maskeler öteki bir muhafaza katmanı sunabilirmiş. New York City’deki bir kongreyi inceleyen bir CDC araştırmasında omicron varyantı geçen Kasım ayında Amerika Birleşik Devletleri’nde yayılmaya başladığında, 53.000 kişinin katıldığı ve maskenin mecburî olduğu bir aktiflikte iştirakçilerin sadece bir kısmının virüse yakalandığını tespit edilmiş. Çalışmaya nazaran, hastalananlar barlarda yahut gece kulüplerinde sosyalleştiklerini, karaokeye katıldıklarını ve diğerlerinin yanında 15 dakikadan daha uzun müddet yemek yiyip içtiklerini bildirmişler. Bu sonuç niçin gece yarısı 12den daha sonra cümbüş yerlerinin kapandığı konusunda aydınlatıcı olabilir, ancak gece yarısına kadar aslına bakarsanız o kadar fazlaca 15 dakika var ki!
Bangladeş’te Stanford Medicine ve Yale Üniversitesi’nden araştırmacılar tarafınca yürütülen büyük ölçekli, randomize bir araştırma, bir topluluk ortasında mütevazı maske kullanmasının bile, bilhassa yaşlı beşerler içinde bulaşmayı azaltabileceğini bulmuş (12). Araştırmanın ortak muharrirlerinden Kwong “Kamusal alanda tüm topluluk üyeleri içinde maske takmada yaklaşık yüzde otuz puanlık bir artış, 50 yaşın üstündeki bireylerde COVID-19’da yüzde 35’lik bir azalmayla sonuçlandı” demiş.
YA BAĞIŞIKLIĞIM ZAYIFSA YAHUT 5 YAŞIN ALTINDA BİR ÇOCUĞUM var ise?
Hekimler, bağışıklık yetersizliği olan bireylerin kapalı kamusal alanlarda maske takmaya devam etmelerini tavsiye ediyor. Bağışıklığı baskılanmış olanlar, aşılanmış olsalar bile, koronavirüse karşı başkalarından daha düşük seviyede antikor geliştirme eğiliminde. Maskenin ekstra bir muhafaza katmanı eklediği yüksek ihtimal (9).
5 yaşın altındaki çocuklar için koronavirüs aşısının uygun olmadığını biliyoruz. Amerikan Pediatri Akademisi, yüz maskelerinin 2 yaş ve üzeri çocuklar için inançlı olduğunu ve “yüksek kaliteli, tam oturan yüz maskelerinin halka açık ortamlarda daima kullanmasının bu çocuklar ve etraflarındaki bireyler için garanti olabileceğini” söylüyor. Bilhassa 2 ila 5 yaş içindeki çocuklar ve bağışıklığı baskılanmış yahut koronavirüse yakalanma riski daha yüksek olanlar için.
Northwestern Üniversitesi Feinberg Tıp Fakültesi’nden çocuk tabibi ve bulaşıcı hastalık uzmanı Tina Q. Tan, “Altta yatan bağışıklık sistemi baskılayıcı bir durumunuz var ise yahut 5 yaşın altındaysanız ve aşı için uygun değilseniz katiyetle maske takmanızı öneririm” diyor ve ekliyor: “Ayrıca daha fazla müdafaa isteyen herkesi, bilhassa kalabalık alanlarda maske takmaya teşvik ediyorum. Maske, öbürleri takmasa bile onu takan şahsa muhafaza sağlar.”
UÇARKEN KORONAVİRÜS RİSKİ HAKKINDA NE BİLİYORUZ?
Uzmanlar, havanın filtrelenme formu niçiniyle bir uçak uçarken bulaşma riskinin daha düşük olduğunu söylüyor. Lakin bir daha de havalimanlarında yüksek risk niçiniyle ve uçakta filtreleme sistemleri kapatıldığında hava seyahati sırasında maske takmayı öneriyorlar.
Yani uçaktaki hava olağanüstü derecede inançlı. Harvard T.H. Chan Halk Sıhhati Fakültesi’nden Leonard Marcus, “Covid’i uçağa taşıyanlar şüphesiz insanlardır” diyor. Marcus bir havayolu tarafınca finanse edilen bir araştırma yapmış ve uygun tedbirlerle uçulursa havayollarının inançlı olabileceğini bulmuş. “Havalandırma sisteminin kendisi işi tam olarak yapmaz. Kesinlikle oldukcalu tedbir katmanı gerekir” diyor. Uzmanlar, maskelerin riski azaltmak için bu katmanlar içinde olduğunu söylüyor (9).
Virginia Tech profesörü Marr, “Herhangi bir ulaşım yahut iç yer ortamında uygun havalandırma ve filtreleme ve bir N95’le hayli güzel korunduğunuzu düşünüyorum” diyor ve ekliyor: “bir daha de uçakta, havalandırma ve filtreleme sistemlerinin zarurî olarak çalışmadığı ve insanların koridorda olduğu ve her insanın etrafta konuşarak hareket ettiği, uçağa binme ve uçaktan inme üzere vakit içinder vardır ve bu daha riskli bir vakittir.”
Kimi yolcuların koronavirüs testlerinin müspet çıktığı sekiz saatlik beş uçuşu inceleyen çalışmada (13) görülmüş ki maske mecburî takıldığında virüs öbür yolculara geçmemiş. Bu ortada, maskelerin yaygın olarak takılmadığı üç uçuşta, uçaktan indikten daha sonraki iki hafta ortasında 2-15 ortası ek yolcuya virüs bulaşmış.
Umarım, maske konusundaki merakım işinize yaramıştır. Gördüğünüz üzere gerçek maskeyi gerçek biçimde takmak biroldukca araştırmanın kanıtladığına nazaran diğerleri maske takmasa da siz taktığınızda virüsün size geçmesini önlüyor, hatta geçse de hastalığı daha yavaşça geçirmenize niye oluyor. Birtakım telaşlar var, lakin bu tasaların hiç biri COVID’in potansiyel neticelerindan daha ağır basmıyor. Evet bugün birden fazla insan aşılandığından, hastalık riski büyük ölçüde azaldı. Ancak devletlerin maske kararlarının sebebi maskenin etkisiz olması değil, hadiselerin azalmasıdır. Benim çıkardığım sonuç ise şu, bağışıklığınız sıkıntılı değilse, kapalı bir yerde, konuşma aralığında biri sizinle 15 dakika daima yüzünüze yanlışsız bir şey anlatıyorsa ya da yüzünüze gerçek soluyorsa hala maske taksanız düzgün olur. Kamu bakılırsavlileri bunu bu biçimde açıklayamıyorlar zira halkı büsbütün maskeden kurtarmak popülistik bir araç. Maskeli hayattan dünya son 2.5 yılda o kadar sıkıldı ki “maske takılmayacak” deyince bunu rasyonalize etmek o kadar kolay oluyor ki…
meğer artık Japonya’da evvelden beri adet olduğu üzere teneffüs yolu enfeksiyonu geçirenlerimizin maskeyle dolaşması ve onu goren birlikte çalışanların da maske takması, tüm toplum olarak yaygın nezle, grip gibisi hastalıkları büyük ölçüde önleyecektir.
Nisan 2020’de tam 2 yıl evvel düşünün ne biçimdeydik diye o günlere ilişkin bir vidyo ekliyorum..Tüm Yıldız Holding ailesi olarak çalışanlarımızı korumak için tedbirleri aksatmadan uyguladık, size hizmet edebilmek için fazlaca çalıştık, üretimi durdurmadık… Bugün bir daha epeyce dikkatliyiz, siz de lütfen üstte anlattığım koşullara dikkat ederek emniyeti elden bırakmayın!”