canvade
Yeni Üye
Dikkat eksikliği bilhassa çocukluk çağında hayli sık görülen bir hastalık olmakla birlikte çoklukla hiperaktivite bozukluğu ile seyreden bir hastalıktır. Dikkat eksikliği çocukların toplumsal hayatlarından yaşam kalitelerine kadar şimdi biroldukca alanda onları zorlayan bir rahatsızlıktır. Dikkat eksikliği bozukluğu yaşayan çocuklarda öğrenme bozuklukları, depresyon, içe yönelim, davranışlarda bozulmalar üzere sıkıntılar yaşanmakrtadır ve bu davranışların kıymetlendirilmesi epey değerlidir. Tedavi sürecinde sadece dikkat eksikşği semptomlarına yönenilmemeli çocuğun alanlarına nazaran hareket edilmeli aile ve çocugun etrafındaki tüm bireyler tedavi sürecine planlı olarak katılmalıdır.
Dikkat Eksikliği Olan Çocuklarda Hastalık Belirtileri
Dikkat eksikliği ekseriyetle hiperaktivite bozukluğu ile birlikte devam eder ve hastalık çocuklarda 7 yaşından evvel belirti vermeye başlar (Koca & Altuntaş, 2020). Bu belirtiler olağan gelişime uygun olmayan belirtilerdir ve yaşa uygun olmayan hareketlilik, dürtüsellik, dikkat müddetinde yetersizlik olarak devam eder (Koca & Altuntaş, 2020).
Dikkat eksikliği olan çocukların kimi belirti kriterleri vardır. Bu belirti kriterlerine DSM-IV kriterleri denmektedir (Öner et al., 2003). Dikkatsizlik semptomlarının en az altı ay mühletle devam etmesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Bu belirtilere aşağıda yer verilmiştir (Deniz, 2008).
• Çoklukla dikkatini detaylara veremez, ödevlerde ya da etkinliklerde dikkatsizce kusurlar yapar.
• Almış olduğu bakılırsavlerde ya da oynadığı oyunlarda dikkati dağılır.
• Kendisi ile konuşulduğunda birçok vakit dinlemiyor üzere görünür.
• Ekseriyetle mental çabayı gerektiren nazaranvlerden kaçınır ve bu misyonları sevmez yapmak istemez.
• Etkinlikler ya da nazaranvler için olan şeyleri sıklıkla kaybeder. (Oyuncaklar, kalem, kitap, okul ödevleri)
• Çoğunlukla yönergeleri takip etmez ve okul ödevlerini, ufak tefek bakılırsavlerini tamamlayamaz.
• Dış uyaranlardan dolayı dikkati çabucak dağılır.
• Çoğunlukla unutkanlık yaşar (Deniz, 2008).
Dikkat Eksikliği Hastalığında Beslenme Tedavisi
DEHB için yapılan çalışmalara nazaran DEHB teşhis konulan çocuk sayısı yıllar ortasında üst hakikat bir eğilim göstererek artmıştır, bu niçinle semptomolojiyi azaltmak için tesirli tıbbi olmayan müdahalelere olan gereksinim ortaya çıkmıştır (Reddy ve ark., 2018). DEHB olan çocuklar için ilaç tedavisi de uygulanmaktadır lakin ilaç tedavisi tüm çocuklarda yarar sağlayamayabilir ve uzun vadeli olarak kullanılması gerektiği düşünüldüğünde ilaçların yan tesirleri konusunda telaş duyulmasına sebep olabilmektedir, bu niçinle semptomların azaltılması için diyet tedavisi uygulanması daha doğrudur. (Heilskov Rytter ve ark., 2015). DEHB hastalarında beslenme durumu, farmakolojik ilaçlara bağlı olarak uzun periyodik tedavide kötüleşme eğilimindedir ve tedavi sırasında bu hastaların diyet alımının bilinmesinin gerekli olduğunu göstermektedir (Durá-Travé ve Gallinas-Victoriano, 2014). DEHB’de farmakolojik tedavi faydalı olabilmektedir ancak etkilenen birfazlaca kişi tıbbi tedaviye karşın bilişsel fonksiyonlarda zorluklar yaşamaya devam etmektedir ve %30’a kadar farmakolojik tedaviye karşılık vermemektedir (Bikic ve ark., 2015). Yetersiz tıbbi ahenk ve tedavinin uzun vadeli tesirleri, DEHB için farmakolojik olmayan ve tamamlayıcı tedavilerin araştırılmasını gerekli kılmaktadır. DEHB’de diyet kalitesi, fizikî gelişim ve hareketsiz aktiviteler dahil olmak üzere sıhhatle ilgili davranışsal risk faktörlerinin belirlenmesi, bilişsel sıhhatin güzelleştirilmesi açısından çok değerlidir (Wu ve ark., 2016). DEHB tanısı konmuş hastalarda kalori ve besin alımı diyet kalıpları değerlendirilmeli ve bu hastalarda beslenme müdahale stratejileri tasarlanmalıdır (Durá-Travé ve Gallinas-Victoriano, 2014).
DEHB’li çocukların beslenmesinde tam tahıllar, balıklar, meyveler ve sebzelerde düşükken şeker, tuz ve doymuş ve toplam yağ bakımından yüksek bir diyet olarak karakterize edilen sıhhatsiz bir diyet modeli, artmış ve bu durum DEHB semptomları ile ilişkilendirilmiştir (Wu ve ark., 2016). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda soya, kinoa ve fasulye üzere bitkisel proteinler, kan şekeri denetiminde ve et eserleri de kimyasal ve hormon katkı unsurlarından kaçınma açısından yarar sağlamaktadır (Burstedde ve ark., 2010). Dikkat eksikliği semptomlarını azaltmak için çeşitli diyetler önerilmektedir. Bu diyetlere göre şeker kısıtlaması, katkı unsuru ve esirgeyici unsur içermeyen besin eserleri kullanılmalı ve yağ asidi destekleri bulunmalıdır (Millichap ve Yee, 2012). Diyet uygulamalarını DEHB’li çocuklar düşünüldüğünde iki metot biçiminde uygulamak daha yanlışsız olacaktır. Birinci eliminasyon diyeti uygulamak, ikincisi ise ziyanlı besin alımını arttıran makul besinlere müdahale etmektir (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
Eliminasyon Diyetleri
Eliminasyon diyeti birinci vakit içinderda besin alerjilerini tedavi etmek emeliyle kullanılmıştır (Ly ve ark., 2017) Eliminasyon diyeti alternatif bir diyet stratejisi olarak düşünülebilir ve alerji testinden bağımsız olarak, alerjileri tetikleme mümkünlüğü en yüksek olan besin alerjenlerini deher neysel olarak ortadan kaldırmayı amaçlayarak bu besinler diyetten çıkarıldıktan daha sonra duurm değerlendiirlmesi yapılarak karar verilen bir diyet modelidir (Molina-Infante ve ark., 2014). Eliminasyon diyetler farklı biçimlerde sıklığına ve elimine edilen besine bakılırsa değşiklik gösterir (Ly ve ark., 2017). Eliminasyon diyetine bakılırsa kimi besinler diyetten çıkarılarak durum değerlendirmesi yapılır (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
DEHB’li çocuklar kimi besin unsurlarına maruz kaldıklarında davranış değişikliği gösterebilirler, bunlar yapay besin renklendiricileri, katkı unsurları ve şekerlerdir (Heilskov Rytter ve ark., 2015). Eliminasyon diyetine göre rafine karbonhidratlar, şekerler katkı hususları içeren besinler ve işlenmiş besinler diyetten büsbütün çıkarılmalıdır (Burstedde ve ark., 2010). DEHB’de besin katkı unsurlarını dışlayan diyetler ve oligoantigentic diyetler uygulanmaktadır (Ly ve ark., 2017). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda mümkün olduğunca organik meyveler sebzeler ve özgür dolaşan hayvanların etleri tüketilmelidir (Burstedde ve ark., 2010).
Yapay Besin Boyaları ve Başka Katkı Maddeleri
Çocuklarda dikkat eksikliği mental sıkıntılar, genetik transfer, çevresel etmenler ve beslenme üzere etkenlerin birleşmesi ile ortaya çıkan bir meseledir ve en kıymetli etkenler ise çevresel etmenler ve beslenmedir (Büyükdere ve Ayaz, 2016). DEHB’li çocukların katkı unsurlarına karşı çok hassaslık gösterdiği atomik semptomlara niye olduğu gözlemlenmiştir (Burstedde ve ark., 2010).
Özellikle okul çağındaki çocuklarda katkı unsuru ve renklendiriciz besin diyeti yapıldığında semptomların önemli oranda azaldığı görülmektedir. Yapılan araştırmalara nazaran hiperaktivite bozukluğunun kimi besin hususlarının ve besin katkı unsurlarının tüketiminden kaynaklandığı da bildirilmiştir (Büyükdere ve Ayaz, 2016).
Şeker ve Yapay Tatlandırıcılar
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda çok rafine karbonhidrat ve şeker tüketimi öğrenme yeteneğini olumsuz etkileyebilir ve çocuklarda agresif ve huzursuz davranışları artırmakta da direkt bir ilişki olduğuna dair çalışmalar vardır (Burstedde ve ark., 2010). Beslenme kalitesi, fizikî aktivitenin yetersizliği ve hareketsizlik üzere hayat usulü davranışları incelenmiş ve çeşitli çalışmalar ile sıhhatsiz beslenme modellerinin de DEHB riskini arttırdığını göstermiştir (Wu ve ark., 2016). Yapay besin boyaları, renklendiriciler, tatlandırıcılar, doğal salisilat içeren meyve ve sebzeler diyetten çıkarılmalıdır (Heilskov Rytter ve ark., 2015). Bu besinlerin diyetten çıkarılması ile hiperaktivite semptomları üzerinde olumlu sonuçlanlar gözlenmiş ise bu diyet devam ettirilmelidir (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
Birkaç Besin Diyeti
Birkaç besin diyeti epeyce düşük alerjen tesire sahip olan besinleri içeren 2-4 hafta süren katı bir diyet cinsidir (Şanlıer, 2020). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için uygulanan diyet yaklaşımlarındandır ve birkaç yiyecek yaklaşımı olarak geçer aslında kısıtlı bir eliminasyon diyetidir. Yapılan bir çalışmada birkaç besin diyetinin çocuklarda %50 düzgünleşme tarafında gelişme gösterdiğini ortaya koymuştur (Burstedde ve ark., 2010).
GAPS Diyeti
GAPS’ın açılımına bakacak olursak bağırsak ve psikoloji sendromudur ve doğal bir tedavi formülüdür (Çıkıllı ve ark, 2019). GAPS diyeti, beynin üzerinde bulunan toksit sis yapısını ortadan kaldırmak ve beyni olması gerektiği üzere çalıştırmak için uygulanan bir diyettir (Çıkıllı ve ark, 2019). Bu diyette kişiyi toksinlerden arındırmak hedeflenmektedir (Çıkıllı ve ark, 2019). Hastayı toksinlerden arındırmak için birinci yol olarak sindirim yolunu temizlemek ve uygunlaştırmak çabucak sonrasında bedenin geri kalan kısmını toksinlerden arındırmak gerekmektedir (Çıkıllı ve ark, 2019). GAPS diyeti 3 kademeden oluşur bunlardan birincisi giriş diyeti ikincisi tam GAPS diyeti ve GAPS diyetinden çıkıştır (Çıkıllı ve ark, 2019).
DEHB Olan Çocuklarda Beslenme İlkeleri
Diyet faktörlerinin DEHB üstündeki tesirine ait evvelki çalışmalar göstermiştirki, birtakım besin yahut besin hususlarının (örn., Omega-3 yağ asitleri, çinko, magnezyum) desteklerinin alınması gerektiğini ve ziyanlı besinlerin (örn. Şeker) kısıtlanmasını yahut ortadan kaldırılması gerekmektedir (Wu ve ark., 2016).
PubMed tarafınca listenen diyete göre batı diyetinden sağlıklı diyete geçilmesi önerilmiştir. Katkısız ve oligoantijenik/eliminasyon diyetleri vakit alıcıdır bu niçinle yalnızca seçilmiş hastalarda bu idarenin uygulanması vurgulanmaktadır. Eksikliği olan hastalarda demir ve çinko desteği yapılmalıdır. Ayrıyeten omega-3 dayanağı tedavide büyük ehemmiyet arz etmektedir. Tüm bunların yanında ebeveynlerin ve çocukların sağlıklı beslenme sistemi oluşturmaları için dikkat edilmesi gerekenler konusunda beslenme eğitimleri verilmelidir (Millichap ve Yee, 2012).
Tedavi Edici Diyet Müdahaleleri
Farmokolojik tedavinin yan tesirlerinden ve uzun müddetli kullanmasından kaygı duyan ebeveynler, alternatifler tedavi hallerine yönelmiştir. Tamamlayıcı ve alternatif tıp (CAM), ebeveynlere diyet değişiklikleri, besin desteği, bitkisel ilaçlar dahil olmak üzere çeşitli tedavi seçenekleri sunmaktadır (Burstedde ve ark., 2010). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için iki farklı diyet modeli belirlenmiştir. Bunlar ‘batı’ ve ‘sağlıklı’ diyet modelleridir. Batı diyet modeli dikkat eksikliği tarifi ile alakalı iken sağlıklı diyet modeli hastalık tarifi ile alakalı değildir. Batı diyeti modeline bakılırsa; daha yüksek toplam yağ, doymuş yağ, rafine şeker ve sodyum içerirken, n-3 yağ asitleri, posa ve folat açısından yetersizdir. Bu diyet modeli yağ içeriği açısından güçlü olan atıştırmalık besinlerin tüketilmesine imkan vermekte ve obezite artışına niye olmaktadır (Şanlıer, 2019). DEHB’li çocuklarda probiyotik terapisinin çocuklarda egzama üzere atopik durumlar için faydalı olduğu ve ayrıyeten bağışıklık aracı olarak DEHB reaksiyonlarında çok hassaslık için yararlı olabileceği incelenmiştir (Burstedde ve ark., 2010)
hem de beslenmede esansiyel yağ asitlerinden omega 3 takviyesi, probiyotik dayanağı, B kümesi vitaminlerden B6, B12 ve B9 a yer verilmelidir. Mineral takviyesine gereksinim varsa demir, çinko, kalsiyum, magnezyum, selenyum desteğine başvurulmalıdır. Probiyotik desteğine yer verilmelidir.
DEHB Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Özellikle gelişim çağında olan çocuklar için beslenme epeyce değerlidir, çocukluk periyodunda abur cubur üzere sıhhatsiz yiyecekleri tüketen çocukların hiperaktivite belirtisi gösterme özelliği yok yüksektir (Burstedde ve ark., 2010).
Yapılan araştırmalar kararında dikkat eksikliği olan çocukların beslenmelerine hayli kıymet verilmesi gerektiğini göstermektedir. ABD de yapılan bir araştırmaya göre yaygın alerjik durumların bilhassa de besin alerjisinin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgisi olduğunuda göstermiştir (Xu ve ark., 2019).
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde fizikî aktivite de hayli değerlidir, antrenman beyin aktivitesini artırır ve nörotransmiter sistemleri modüle eder, bu biçimdece hafıza, konsantrasyon, öğrenme ve ruh halinde uygunlaşması görülür (Burstedde ve ark., 2010).
Yasak Besinler
Çocuklarda ve gençlerde diyet yahut besin örüntüleri ile DEHB içindeki münasebetler üzerine yapılan çalışmalar, sıhhatsiz beslenme sistemlerinin (örn. Western, fast-food yahut abur cubur) artan teşhis ile alakalı olduğunu göstermiştir (Wu ve ark., 2016). Yapılan çalışmalar doğrultusunda besin renklendiricilerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna direk sebep olmadığı lakin var semptomları ilerlettiği gözlenmiştir (Büyükdere ve Ayaz, 2016). Ülkemizde bulunan Besin Katkı Hususu yönetmeliğine göre besin etiketlerine bilgi olarak renklendiriciler için ‘çocukların aktivite ve dikkatleri üzerine olumsuz tesirleri bulunabilir’ bilgisi bulunmaktadır (Büyükdere ve Ayaz, 2016). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir hastanın kaçınması gereken besinler şöyledir;
• Tüm yapay renklendiriciler
• Tüm yapay çeşniler
• Sodyum benzoat
• Karragenan
• Monosodyum ve monopotasyum glutamat
• Bütil hidroksianizol ve bütil hidroksitoluen
• Tüm yapay tatlandırıcılar
• Hidrolize yapılı ya da modifiye protein (Şanlıer, 2019).
Ailelerin Dikkat Etmesi Gerekenler ve Ebeveyn Eğitimi
Çocukluk çağında yaşanan dikkatsizlik problemşne niye olan biroldukca etken vardır ama en kıymetlisi çocukluktaki dezavantajlı mesken şartları ve toplumsal çevredir (Galler ve ark., 2012) Ayrıyeten birtakım besin bileşenlerin DEHB olan çocukların davranışlarında besbelli olacak bir biçimde davranış değişiklikleri gösterdiğini göstermektedir bu niçinle diyetisyenlerin ailelere beslenme konusunda yardımda bulunmalı ve gerekli eğitimleri vermeleri gerekmektedir. Çocuklara kendileri için neyşn iyş olduğu şuuru kazandırılmaya çalışılmalıdır (Şanlıer, 2019).
DEHB riskini azaltmak ismine, aileler çocukluktan itibaren sağlıklı beslenmeyi ve etkin ömür şekillerini teşvik eden programlara ve müdahalelere yer vermeli, ve bunun kararında DEHB’nin gelişmenini önlemeye yardımcı olacaklarını ve bu bilişsel bozuklukla bağlantılı halk sıhhati yükünü azaltacaklarını ve sıhhat hizmetlerini hafifçeletebilecekleri gösterilmelidir (Wu ve ark., 2016).
Dikkat Eksikliği Olan Çocuklarda Hastalık Belirtileri
Dikkat eksikliği ekseriyetle hiperaktivite bozukluğu ile birlikte devam eder ve hastalık çocuklarda 7 yaşından evvel belirti vermeye başlar (Koca & Altuntaş, 2020). Bu belirtiler olağan gelişime uygun olmayan belirtilerdir ve yaşa uygun olmayan hareketlilik, dürtüsellik, dikkat müddetinde yetersizlik olarak devam eder (Koca & Altuntaş, 2020).
Dikkat eksikliği olan çocukların kimi belirti kriterleri vardır. Bu belirti kriterlerine DSM-IV kriterleri denmektedir (Öner et al., 2003). Dikkatsizlik semptomlarının en az altı ay mühletle devam etmesi ve takip edilmesi gerekmektedir. Bu belirtilere aşağıda yer verilmiştir (Deniz, 2008).
• Çoklukla dikkatini detaylara veremez, ödevlerde ya da etkinliklerde dikkatsizce kusurlar yapar.
• Almış olduğu bakılırsavlerde ya da oynadığı oyunlarda dikkati dağılır.
• Kendisi ile konuşulduğunda birçok vakit dinlemiyor üzere görünür.
• Ekseriyetle mental çabayı gerektiren nazaranvlerden kaçınır ve bu misyonları sevmez yapmak istemez.
• Etkinlikler ya da nazaranvler için olan şeyleri sıklıkla kaybeder. (Oyuncaklar, kalem, kitap, okul ödevleri)
• Çoğunlukla yönergeleri takip etmez ve okul ödevlerini, ufak tefek bakılırsavlerini tamamlayamaz.
• Dış uyaranlardan dolayı dikkati çabucak dağılır.
• Çoğunlukla unutkanlık yaşar (Deniz, 2008).
Dikkat Eksikliği Hastalığında Beslenme Tedavisi
DEHB için yapılan çalışmalara nazaran DEHB teşhis konulan çocuk sayısı yıllar ortasında üst hakikat bir eğilim göstererek artmıştır, bu niçinle semptomolojiyi azaltmak için tesirli tıbbi olmayan müdahalelere olan gereksinim ortaya çıkmıştır (Reddy ve ark., 2018). DEHB olan çocuklar için ilaç tedavisi de uygulanmaktadır lakin ilaç tedavisi tüm çocuklarda yarar sağlayamayabilir ve uzun vadeli olarak kullanılması gerektiği düşünüldüğünde ilaçların yan tesirleri konusunda telaş duyulmasına sebep olabilmektedir, bu niçinle semptomların azaltılması için diyet tedavisi uygulanması daha doğrudur. (Heilskov Rytter ve ark., 2015). DEHB hastalarında beslenme durumu, farmakolojik ilaçlara bağlı olarak uzun periyodik tedavide kötüleşme eğilimindedir ve tedavi sırasında bu hastaların diyet alımının bilinmesinin gerekli olduğunu göstermektedir (Durá-Travé ve Gallinas-Victoriano, 2014). DEHB’de farmakolojik tedavi faydalı olabilmektedir ancak etkilenen birfazlaca kişi tıbbi tedaviye karşın bilişsel fonksiyonlarda zorluklar yaşamaya devam etmektedir ve %30’a kadar farmakolojik tedaviye karşılık vermemektedir (Bikic ve ark., 2015). Yetersiz tıbbi ahenk ve tedavinin uzun vadeli tesirleri, DEHB için farmakolojik olmayan ve tamamlayıcı tedavilerin araştırılmasını gerekli kılmaktadır. DEHB’de diyet kalitesi, fizikî gelişim ve hareketsiz aktiviteler dahil olmak üzere sıhhatle ilgili davranışsal risk faktörlerinin belirlenmesi, bilişsel sıhhatin güzelleştirilmesi açısından çok değerlidir (Wu ve ark., 2016). DEHB tanısı konmuş hastalarda kalori ve besin alımı diyet kalıpları değerlendirilmeli ve bu hastalarda beslenme müdahale stratejileri tasarlanmalıdır (Durá-Travé ve Gallinas-Victoriano, 2014).
DEHB’li çocukların beslenmesinde tam tahıllar, balıklar, meyveler ve sebzelerde düşükken şeker, tuz ve doymuş ve toplam yağ bakımından yüksek bir diyet olarak karakterize edilen sıhhatsiz bir diyet modeli, artmış ve bu durum DEHB semptomları ile ilişkilendirilmiştir (Wu ve ark., 2016). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda soya, kinoa ve fasulye üzere bitkisel proteinler, kan şekeri denetiminde ve et eserleri de kimyasal ve hormon katkı unsurlarından kaçınma açısından yarar sağlamaktadır (Burstedde ve ark., 2010). Dikkat eksikliği semptomlarını azaltmak için çeşitli diyetler önerilmektedir. Bu diyetlere göre şeker kısıtlaması, katkı unsuru ve esirgeyici unsur içermeyen besin eserleri kullanılmalı ve yağ asidi destekleri bulunmalıdır (Millichap ve Yee, 2012). Diyet uygulamalarını DEHB’li çocuklar düşünüldüğünde iki metot biçiminde uygulamak daha yanlışsız olacaktır. Birinci eliminasyon diyeti uygulamak, ikincisi ise ziyanlı besin alımını arttıran makul besinlere müdahale etmektir (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
Eliminasyon Diyetleri
Eliminasyon diyeti birinci vakit içinderda besin alerjilerini tedavi etmek emeliyle kullanılmıştır (Ly ve ark., 2017) Eliminasyon diyeti alternatif bir diyet stratejisi olarak düşünülebilir ve alerji testinden bağımsız olarak, alerjileri tetikleme mümkünlüğü en yüksek olan besin alerjenlerini deher neysel olarak ortadan kaldırmayı amaçlayarak bu besinler diyetten çıkarıldıktan daha sonra duurm değerlendiirlmesi yapılarak karar verilen bir diyet modelidir (Molina-Infante ve ark., 2014). Eliminasyon diyetler farklı biçimlerde sıklığına ve elimine edilen besine bakılırsa değşiklik gösterir (Ly ve ark., 2017). Eliminasyon diyetine bakılırsa kimi besinler diyetten çıkarılarak durum değerlendirmesi yapılır (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
DEHB’li çocuklar kimi besin unsurlarına maruz kaldıklarında davranış değişikliği gösterebilirler, bunlar yapay besin renklendiricileri, katkı unsurları ve şekerlerdir (Heilskov Rytter ve ark., 2015). Eliminasyon diyetine göre rafine karbonhidratlar, şekerler katkı hususları içeren besinler ve işlenmiş besinler diyetten büsbütün çıkarılmalıdır (Burstedde ve ark., 2010). DEHB’de besin katkı unsurlarını dışlayan diyetler ve oligoantigentic diyetler uygulanmaktadır (Ly ve ark., 2017). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda mümkün olduğunca organik meyveler sebzeler ve özgür dolaşan hayvanların etleri tüketilmelidir (Burstedde ve ark., 2010).
Yapay Besin Boyaları ve Başka Katkı Maddeleri
Çocuklarda dikkat eksikliği mental sıkıntılar, genetik transfer, çevresel etmenler ve beslenme üzere etkenlerin birleşmesi ile ortaya çıkan bir meseledir ve en kıymetli etkenler ise çevresel etmenler ve beslenmedir (Büyükdere ve Ayaz, 2016). DEHB’li çocukların katkı unsurlarına karşı çok hassaslık gösterdiği atomik semptomlara niye olduğu gözlemlenmiştir (Burstedde ve ark., 2010).
Özellikle okul çağındaki çocuklarda katkı unsuru ve renklendiriciz besin diyeti yapıldığında semptomların önemli oranda azaldığı görülmektedir. Yapılan araştırmalara nazaran hiperaktivite bozukluğunun kimi besin hususlarının ve besin katkı unsurlarının tüketiminden kaynaklandığı da bildirilmiştir (Büyükdere ve Ayaz, 2016).
Şeker ve Yapay Tatlandırıcılar
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda çok rafine karbonhidrat ve şeker tüketimi öğrenme yeteneğini olumsuz etkileyebilir ve çocuklarda agresif ve huzursuz davranışları artırmakta da direkt bir ilişki olduğuna dair çalışmalar vardır (Burstedde ve ark., 2010). Beslenme kalitesi, fizikî aktivitenin yetersizliği ve hareketsizlik üzere hayat usulü davranışları incelenmiş ve çeşitli çalışmalar ile sıhhatsiz beslenme modellerinin de DEHB riskini arttırdığını göstermiştir (Wu ve ark., 2016). Yapay besin boyaları, renklendiriciler, tatlandırıcılar, doğal salisilat içeren meyve ve sebzeler diyetten çıkarılmalıdır (Heilskov Rytter ve ark., 2015). Bu besinlerin diyetten çıkarılması ile hiperaktivite semptomları üzerinde olumlu sonuçlanlar gözlenmiş ise bu diyet devam ettirilmelidir (Heilskov Rytter ve ark., 2015).
Birkaç Besin Diyeti
Birkaç besin diyeti epeyce düşük alerjen tesire sahip olan besinleri içeren 2-4 hafta süren katı bir diyet cinsidir (Şanlıer, 2020). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için uygulanan diyet yaklaşımlarındandır ve birkaç yiyecek yaklaşımı olarak geçer aslında kısıtlı bir eliminasyon diyetidir. Yapılan bir çalışmada birkaç besin diyetinin çocuklarda %50 düzgünleşme tarafında gelişme gösterdiğini ortaya koymuştur (Burstedde ve ark., 2010).
GAPS Diyeti
GAPS’ın açılımına bakacak olursak bağırsak ve psikoloji sendromudur ve doğal bir tedavi formülüdür (Çıkıllı ve ark, 2019). GAPS diyeti, beynin üzerinde bulunan toksit sis yapısını ortadan kaldırmak ve beyni olması gerektiği üzere çalıştırmak için uygulanan bir diyettir (Çıkıllı ve ark, 2019). Bu diyette kişiyi toksinlerden arındırmak hedeflenmektedir (Çıkıllı ve ark, 2019). Hastayı toksinlerden arındırmak için birinci yol olarak sindirim yolunu temizlemek ve uygunlaştırmak çabucak sonrasında bedenin geri kalan kısmını toksinlerden arındırmak gerekmektedir (Çıkıllı ve ark, 2019). GAPS diyeti 3 kademeden oluşur bunlardan birincisi giriş diyeti ikincisi tam GAPS diyeti ve GAPS diyetinden çıkıştır (Çıkıllı ve ark, 2019).
DEHB Olan Çocuklarda Beslenme İlkeleri
Diyet faktörlerinin DEHB üstündeki tesirine ait evvelki çalışmalar göstermiştirki, birtakım besin yahut besin hususlarının (örn., Omega-3 yağ asitleri, çinko, magnezyum) desteklerinin alınması gerektiğini ve ziyanlı besinlerin (örn. Şeker) kısıtlanmasını yahut ortadan kaldırılması gerekmektedir (Wu ve ark., 2016).
PubMed tarafınca listenen diyete göre batı diyetinden sağlıklı diyete geçilmesi önerilmiştir. Katkısız ve oligoantijenik/eliminasyon diyetleri vakit alıcıdır bu niçinle yalnızca seçilmiş hastalarda bu idarenin uygulanması vurgulanmaktadır. Eksikliği olan hastalarda demir ve çinko desteği yapılmalıdır. Ayrıyeten omega-3 dayanağı tedavide büyük ehemmiyet arz etmektedir. Tüm bunların yanında ebeveynlerin ve çocukların sağlıklı beslenme sistemi oluşturmaları için dikkat edilmesi gerekenler konusunda beslenme eğitimleri verilmelidir (Millichap ve Yee, 2012).
Tedavi Edici Diyet Müdahaleleri
Farmokolojik tedavinin yan tesirlerinden ve uzun müddetli kullanmasından kaygı duyan ebeveynler, alternatifler tedavi hallerine yönelmiştir. Tamamlayıcı ve alternatif tıp (CAM), ebeveynlere diyet değişiklikleri, besin desteği, bitkisel ilaçlar dahil olmak üzere çeşitli tedavi seçenekleri sunmaktadır (Burstedde ve ark., 2010). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu için iki farklı diyet modeli belirlenmiştir. Bunlar ‘batı’ ve ‘sağlıklı’ diyet modelleridir. Batı diyet modeli dikkat eksikliği tarifi ile alakalı iken sağlıklı diyet modeli hastalık tarifi ile alakalı değildir. Batı diyeti modeline bakılırsa; daha yüksek toplam yağ, doymuş yağ, rafine şeker ve sodyum içerirken, n-3 yağ asitleri, posa ve folat açısından yetersizdir. Bu diyet modeli yağ içeriği açısından güçlü olan atıştırmalık besinlerin tüketilmesine imkan vermekte ve obezite artışına niye olmaktadır (Şanlıer, 2019). DEHB’li çocuklarda probiyotik terapisinin çocuklarda egzama üzere atopik durumlar için faydalı olduğu ve ayrıyeten bağışıklık aracı olarak DEHB reaksiyonlarında çok hassaslık için yararlı olabileceği incelenmiştir (Burstedde ve ark., 2010)
hem de beslenmede esansiyel yağ asitlerinden omega 3 takviyesi, probiyotik dayanağı, B kümesi vitaminlerden B6, B12 ve B9 a yer verilmelidir. Mineral takviyesine gereksinim varsa demir, çinko, kalsiyum, magnezyum, selenyum desteğine başvurulmalıdır. Probiyotik desteğine yer verilmelidir.
DEHB Tedavisinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Özellikle gelişim çağında olan çocuklar için beslenme epeyce değerlidir, çocukluk periyodunda abur cubur üzere sıhhatsiz yiyecekleri tüketen çocukların hiperaktivite belirtisi gösterme özelliği yok yüksektir (Burstedde ve ark., 2010).
Yapılan araştırmalar kararında dikkat eksikliği olan çocukların beslenmelerine hayli kıymet verilmesi gerektiğini göstermektedir. ABD de yapılan bir araştırmaya göre yaygın alerjik durumların bilhassa de besin alerjisinin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgisi olduğunuda göstermiştir (Xu ve ark., 2019).
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tedavisinde fizikî aktivite de hayli değerlidir, antrenman beyin aktivitesini artırır ve nörotransmiter sistemleri modüle eder, bu biçimdece hafıza, konsantrasyon, öğrenme ve ruh halinde uygunlaşması görülür (Burstedde ve ark., 2010).
Yasak Besinler
Çocuklarda ve gençlerde diyet yahut besin örüntüleri ile DEHB içindeki münasebetler üzerine yapılan çalışmalar, sıhhatsiz beslenme sistemlerinin (örn. Western, fast-food yahut abur cubur) artan teşhis ile alakalı olduğunu göstermiştir (Wu ve ark., 2016). Yapılan çalışmalar doğrultusunda besin renklendiricilerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna direk sebep olmadığı lakin var semptomları ilerlettiği gözlenmiştir (Büyükdere ve Ayaz, 2016). Ülkemizde bulunan Besin Katkı Hususu yönetmeliğine göre besin etiketlerine bilgi olarak renklendiriciler için ‘çocukların aktivite ve dikkatleri üzerine olumsuz tesirleri bulunabilir’ bilgisi bulunmaktadır (Büyükdere ve Ayaz, 2016). Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bir hastanın kaçınması gereken besinler şöyledir;
• Tüm yapay renklendiriciler
• Tüm yapay çeşniler
• Sodyum benzoat
• Karragenan
• Monosodyum ve monopotasyum glutamat
• Bütil hidroksianizol ve bütil hidroksitoluen
• Tüm yapay tatlandırıcılar
• Hidrolize yapılı ya da modifiye protein (Şanlıer, 2019).
Ailelerin Dikkat Etmesi Gerekenler ve Ebeveyn Eğitimi
Çocukluk çağında yaşanan dikkatsizlik problemşne niye olan biroldukca etken vardır ama en kıymetlisi çocukluktaki dezavantajlı mesken şartları ve toplumsal çevredir (Galler ve ark., 2012) Ayrıyeten birtakım besin bileşenlerin DEHB olan çocukların davranışlarında besbelli olacak bir biçimde davranış değişiklikleri gösterdiğini göstermektedir bu niçinle diyetisyenlerin ailelere beslenme konusunda yardımda bulunmalı ve gerekli eğitimleri vermeleri gerekmektedir. Çocuklara kendileri için neyşn iyş olduğu şuuru kazandırılmaya çalışılmalıdır (Şanlıer, 2019).
DEHB riskini azaltmak ismine, aileler çocukluktan itibaren sağlıklı beslenmeyi ve etkin ömür şekillerini teşvik eden programlara ve müdahalelere yer vermeli, ve bunun kararında DEHB’nin gelişmenini önlemeye yardımcı olacaklarını ve bu bilişsel bozuklukla bağlantılı halk sıhhati yükünü azaltacaklarını ve sıhhat hizmetlerini hafifçeletebilecekleri gösterilmelidir (Wu ve ark., 2016).